Zabargad Adası: Kızıldeniz’de Yeşil Değerli Taşlardan Yapılmış Bir Ülke
Değerli taşlardan oluşan bir ada kulağa rom bağımlısı bir korsanın hayali gibi gelebilir, ancak Kızıldeniz’de yelken açarsanız Zabargad Adası’nı bulacak kadar şanslı olabilirsiniz. Bu küçük ada, güzel peridot değerli taşlarla kaplı bir kaya olan peridotitle dolup taşan çorak bir yüzeyden oluşuyor.
Zabargad Adası, Kızıldeniz’in Foul Körfezi olarak adlandırılan bir bölgesinde, güney Mısır kıyılarının yaklaşık 50 kilometre (31 mil) açığında yer almaktadır. Sadece 4,5 kilometrekare (1,74 mil kare) büyüklüğünde olan ada, bu koyda bulunan adaların en büyüğü ve şüphesiz en tuhafıdır.
Zabargad aynı zamanda bir “çöl adası” olarak da ün yapmıştır. Çok az tatlı su barındırır ve üreyen bazı deniz kuşları ve tek tük balık kartalı dışında neredeyse hiç canlı barındırmaz. Ancak biyolojik çeşitlilikteki eksikliğini jeoloji ve tarihle telafi etmektedir.
Antik çağlar boyunca peridot adadan toplanmış ve Akdeniz’in eski krallıklarını yöneten kralların mücevherlerinde kullanılmıştır. Zabargad’da madencilik yapıldığına dair en eski kanıtlardan bazıları 3.500 yıl önce Eski Mısırlılara kadar uzanmaktadır.
Antik çağlarda oyma peridotun neden arandığını anlamak zor değil.
Resim kredisi: Chip Clark/Smithsonian Enstitüsü Ulusal Doğa Tarihi Müzesi (Kamu malı)
Eski Yunanlılar, topaz değerli taşların kaynağı olduğuna inandıkları için adaya “Topazios” adını vermişlerdir. Ancak bilim insanları o zamandan beri adanın yüzeyindeki kayalık maddenin olivin ve piroksen bakımından zengin, iri taneli magmatik bir kayaç olan peridotit olduğunu tespit etmişlerdir. Peridotit kayası içinde, mücevher kalitesinde olivin koleksiyonları oluşabilir ve peridot olarak bilinen canlı yeşil bir değerli taş olarak ortaya çıkabilir.
Bu kaya, gezegenimizin derinliklerinde, Dünya’nın üst mantosunda yüzeyin 150 kilometre (93 mil) altında oluşmuştur. Kavurucu sıcak mantoya gömülen ve aşırı basınca maruz kalan peridotit, bir zamanlar soğumuş, katılaşmış ve yüzeye çıkarılmış viskoz bir magmaydı.
On milyonlarca yıl önce, büyük olasılıkla Erken Kretase döneminde meydana gelen derin bir jeolojik kırılma nedeniyle Dünya yüzeyinde ortaya çıkmıştır. Tektonik plakaların çarpışması sonucu mantonun bir kısmı kabuğa doğru yükselerek büyük ölçüde peridotitten oluşan ucube bir ada oluşturmuştur.
Peridotit, kayalık dunit (solda) ve büyük olivin kristalleri (sağda) gibi birkaç farklı formda bulunur.
Resim kredisi: דקי -/Wikimedia Commons (CC BY-SA 3.0)
Ada, Afrika Plakası ile Arap Plakası arasındaki kavşağı işaret eden bir okyanus ortası sırtı olan Kızıldeniz Yarığı’nın yakınında bulunduğu için hala bir tektonik faaliyet merkezinin üzerinde yer almaktadır. Sırtın alt kısmı aynı zamanda Dünya’nın sürekli değişen yapboz parçalarında muazzam derecede önemli bir özellik olan Doğu Afrika Rift Vadisi ile kesişmektedir.
Zabargad’ın antik dünya için ne kadar önemli olduğu düşünüldüğünde, modern dünyada nispeten bilinmemesi dikkat çekicidir. Adada peridotit madenciliği 20. yüzyılın başlarına kadar devam etti, ancak Mısır hükümetinin 1958’de ülkedeki madenleri kamulaştırmasından bu yana neredeyse tamamen durdu. Günümüzde en büyük peridotit üreticisi Norveç’tir – Mısır ilk 10’da bile yer almamaktadır.
Kaynak: https://www.iflscience.com
Derleyen: Figen Berber
Paskalya Adası’ndaki Çözülmemiş Yazı Bilinen Hiçbir Yazı Sistemine Benzemiyor