410 Milyon Yıl Önce Moğolistan’da Oluşan Gizemli Okyanus
Yaklaşık 410 milyon yıl önce, Moğolistan’ın bulunduğu bölgede bir okyanusun açılmasına neden olan mantodan gelen sıcak kaya akıntısı, kabuğu yırttı.
400 milyon yıldan daha uzun bir süre önce, Dünya’nın mantosundan gelen bu sıcak kaya akıntısı, Moğolistan’da 115 milyon yıl boyunca varlığını sürdüren bir okyanus yarattı.
Bu okyanusun jeolojik tarihi, araştırmacıların Wilson döngüsü ve süper kıtaların parçalanma ve birleşme süreçlerini anlamalarına yardımcı olabilir. İspanya Ulusal Araştırma Konseyi’nde yerbilimci olan çalışmanın ortak yazarı Daniel Pastor-Galán, bu süreçlerin yavaş ve geniş ölçekli olduğunu belirtti.
Pastor-Galán, “Bu, yeryüzünde anlaşılması ve gözlemlenmesi zor süreçler hakkında bize bilgi veriyor” dedi.
Yerbilimciler, 250 milyon yıl önceki son süper kıta Pangea’nın parçalanmasını doğru bir şekilde yeniden oluşturabiliyorlar. Ancak manto ve kabuğun etkileşimini tam olarak modellemek zor.
Yeni bir çalışmada, araştırmacılar kuzeybatı Moğolistan’da Devoniyen dönemine (419 milyon ila 359 milyon yıl önce) ait volkanik kayaçlara odaklandılar.
Devoniyen dönem, balıkların egemen olduğu ve bitkilerin karaya yayılmaya başladığı bir dönemdi. Bu dönemde Laurentia ve Gondwana gibi iki büyük kıta yanı sıra bugünkü Asya’ya dönüşen uzun bir mikro kıta vardı. Bu mikro kıtalar yavaşça birbirlerine çarptı ve birleşti.
Araştırmacılar, 2019’da kuzeybatı Moğolistan’da saha çalışmalarına başladılar ve bölgedeki eski kaya katmanlarının yaşını ve kimyasını incelediler. Yaklaşık 410 milyon ila 415 milyon yıl önce, Moğol-Okhotsk Okyanusu adı verilen bir okyanusun açıldığını tespit ettiler. Bu açılışla ilişkili volkanik kayaçların kimyası, özellikle sıcak ve kaldırma kuvveti yüksek bir manto tüyünün varlığını ortaya koydu.
Çin Bilimler Akademisi’nde jeoloji ve jeofizik profesörü olan çalışmanın başyazarı Mingshuai Zhu, “Manto tüyleri genellikle Wilson döngüsünün ilk aşamasında yer alır: kıtaların parçalanması ve Atlantik Okyanusu gibi okyanusların açılması” dedi.
Çoğu durumda, bu tür olaylar kıtanın sağlam bir parçasının tam ortasında gerçekleşir ve onu parçalara ayırır. Ancak bu durumda jeoloji özellikle karmaşıktır çünkü duman, daha önce yığılma yoluyla bir araya gelen kabuğu parçalıyor. Zhu, yığılan mikro kıtalar arasındaki zayıf noktaların dumanla birleşerek okyanusun oluşumuna katkıda bulunduğunu belirtti. Araştırmacılar bulgularını 16 Mayıs’ta Geophysical Research Letters dergisinde yayınladılar.
Pastor-Galán, okyanusun açıldığı aynı noktada kapanmasının, okyanus yaşam döngüleri için tipik bir model olduğunu ancak bu çalışmada araştırmacıların açılış anına odaklandığını söyledi.
Pastor-Galán, “İyi bir şey, bir sıcak noktanın nispeten istikrarlı olmasıdır, bu nedenle milyonlarca yıl boyunca aynı yerde kalırlar” dedi. Kabuktaki kıtalar, manto sıcak noktası üzerinde hareket ettikçe, sıcak nokta volkanik kayalar ve karakteristik bir kimya bırakarak geride kalır; bu da araştırmacıların binlerce yıl boyunca plaka hareketini izlemelerine yardımcı olur.
Pastor-Galán, Asya’nın artık yeni mikro kıtalar oluşturmadığını ancak Moğol-Okhotsk Okyanusu’nun oluşumunun muhtemelen bugün Kızıldeniz’de görülen bir sürece benzediğini ve burada kabuğun yılda yaklaşık 0,4 inç (1 santimetre) yayıldığını belirtti. Eos dergisine göre, Kızıldeniz, Afrika’nın doğusunda milyonlarca yıl içinde yepyeni bir okyanus yaratabilecek daha büyük bir kıtasal yarığın parçasıdır, ancak jeologlar diğer kıtasal güçlerin bu okyanusun tamamen açılmasını engelleyip engellemeyeceğini henüz bilmiyorlar.
Zhu ve meslektaşları, elde ettikleri verileri kullanarak Devoniyen okyanusunun karmaşık tektoniğini daha iyi tanımlayan bilgisayar modelleri oluşturmayı planlıyorlar.
Derleyen: Deniz KAFKAS
Kaynak: 410 Milyon Yıl Önce Moğolistan’da Oluşan Gizemli Okyanus