Y Kromozomu Olmadan Nasıl Erkek Olunur?
Görsel: Cinsiyet ile ilgili bir gen olan AMH’nin, T. osimensis tür adlı kemirgendeki kromozomal lokasyonu gösteriliyor. Kromozomlar iki farklı flüoresan madde ile boyanarak daha kesin bir gen haritalama gerçekleştirilmesi hedeflendi. Telif: Otake T. ve Kuroiwa A.
Erkek farklılaşmasının moleküler mekanizması, SRY bulundurmayan (Y kromozomu üzerinde bulunan bir gen) Tokudaia osimensis memelilerinde korunuyor. Bu da demek oluyor ki testislerin oluşması başta olmak üzere buna bağlı diğer erkek özelliklerinin ortaya çıkmasından sorumlu olan SRY geni olmadan da erkek olmak veya başka bir deyişle erkek farklılaşmasının gerçekleşmesi mümkün.
Hokkaido University araştırmacıları anahtar nitelikteki cinsiyet-belirleyici genlerin, Y kromozomu olmayan bir memeli türünde işlem yapmayı sürdürdüklerini ortaya koydu ve bizleri cinsiyet farklılaşmasını anlamaya bir adım daha yaklaştırdı.
Birçok plasentalı memelide, Y kromozomu, embriyonik gelişim sırasında erkek farklılaşmasını başlatır ve yönetir. Bilindiği üzere bu kromozoma sahip olmayan embriyolar ise (genel anlamda XX kastediliyor) dişi olarak gelişir. Cinsiyet belirleyici SRY geni de Y kromozomu üzerinde bulunur ve diğer cinsiyet düzenleyici genlerin (dişiliği baskılayıcı veya X kromozomunun yönettiği dişi farklılaşmasını durdurucu) çalışmasını uyarır.
Amami dikenli sıçanı (Tokudaia osimensis) ise bu noktada bir istisna niteliği taşıyor çünkü kendileri bir Y kromozomu ve dolayısıyla SRY geni bulundurmuyor. Bu durum da, bu türde erkek farklılaşmasının halen nasıl gerçekleşmekte olduğu sorusunu ortaya çıkarıyor.
Japonya’da bulunan Hokkaido University’den Tomofumi Otake ve Asako Kuroiwa’nın yürüttüğü araştırmada, bu kemirgen türünün genomunda, cinsiyet genlerinin hangi kromozomun neresinde bulunduğunu tespit etmek üzere gen haritalama yöntemlerine başvuruldu. Haritalamanın akabinde araştırmacılar bu genlerin nükleotit ve ürettikleri proteinlerin de aminoasit dizilerini tanılayarak bu verileri fare ve sıçanların benzer verileri ile karşılaştırdı. Dahası, kültür hücreler kullanarak (in vitro) cinsiyetle ilgili genlerin nasıl düzenlendiği nasıl işlediği gibi unsurlar da incelendi.
SRY geni daha önceki araştırmalarda iyi incelenmiş olmakla beraber, SRY’nin erkek farklılaşmasında önemli roller oynayan düzenleyici genlerin (ör: Sox9 ve AMH) açık hale veya işler hale gelmesinden de sorumlu olduğu biliniyor. Ekibin çalışmasının sonuçları ise T. osimensis türünde SRY geni olmamasına rağmen, bahsi geçen diğer düzenleyici genlerin normal şekilde işlerlik kazandığı açık hale geldiği ve diğer plasentalı memelilerde olduğu gibi varlık gösterdiğine işaret ediyor.
Araştırmacılar, bu kemirgen türünde SRY geni yerine, bu genin görevini gören başka bir ‘bilinmeyen’ gen olabileceği noktasının da üzerinde duruyor. Halihazırda yürürlükte olan bir teoriye göre, Y kromozomu evrimsel süreçte genlerin sayısını sürekli olarak azaltmış daha kompakt ve birim etkiler gösteren bir kromozom halini almıştır. Hatta evrimsel gelecekte Y kromozomunun tamamen yok olabileceğini öne süren bilim insanları bulunuyor. Öyle ki, mevcut araştırma bu noktada birçok soru işaretinin giderilmesini sağlayacak kapıyı şimdiden aralamış gibi görünüyor.
Alıntı:Filimfili
Makale Referans: Tomofumi Otake, Asato Kuroiwa. Molecular mechanism of male differentiation is conserved in the SRY-absent mammal, Tokudaia osimensis. Scientific Reports, 2016; 6: 32874 DOI: 10.1038/srep32874