Maymunlar Nasıl Arkadaşlıklar Kuruyor ve Birbirlerini Nasıl Etkiliyor?
Biz insanlar için, gergin bir çatışmanın içerisine dahil olmak ağır bedeller gerektirebilir, bu durum yalnızca yaralanma riski ya da stresten kaynaklı değil, aynı zamanda da arkadaşlar arasındaki çok değerli sosyal ilişkilerin de zarar görmesine sebep olabilir. Yalnızca insanlara özgü bir davranış gibi gözüküyor değil mi? Değil, çünkü aynı şey maymunlarda ve apelerde de görülüyor.
Tıpkı insanlar gibi, maymunlar da insan arkadaşlıklarına1 oldukça fazla paralellik gösteren2 uzun süreli, özen gösterilen karşılıklı bağlar oluşturuyor. Ve primatların dünyasında, agresyon, arkadaşlık seviyesini ve toleransı azaltmasından kaynaklı, ilişkiler için yıkıcı olabiliyor.
İnsan aileleri gibi, maymunlar ve apeler için de grup içinde yaşamın günlük işleri, kaçınılmaz olarak gerginlikleri ve kavgaları beraberinde getirir. Çekişmeler; kimin gölgede dinleneceği, çiftleşenin kim olacağı, baskın olanın kim olacağı, soğukta kimin kıvrılacağı ya da nereden beslenileceği üzerine olabilir. Hayat, acımasızdır. Ancak, neyse ki; primatlar, agresyonun maliyetini azaltmak ve önceden önlem almak için neredeyse bir strateji cephaneliğine sahiptir.
Bu stratejiler, bir çatışma sırasında “köpürme” öncesi gerginlikleri yatıştırmak ve biçime uygun baş eğmelerden arabuluculuğa ve nüfuzunu kullanmaya kadar değişkenlik gösterir. Fakat, agresyon kaçınılmaz olursa ve ortaya bir kavga çıkarsa, tarafların başka bir seçeneği daha vardır. Çünkü tıpkı insanlar gibi, primatlar kuzenlerimiz de uzlaşma aracılığıyla ilişkileri onarabilir ve arkadaşlık bağlarını yeniden inşa edebilirler.
Çatışmanın Çözülmesi
Uzlaşmacı davranış, ilk olarak 1970lerde Frans de Waal3 tarafından şempanzelerde çatışma sonrasi davranışlara dair yürütülen taslak bir çalışmada4 tanımlanmıştır. Görünürde, uzlaşmacı olmak, kavgadan sonra taraflar arasında arkadaşça ilişkiye indirgenmeye sebep olabilir, ve aynı zamanda da çatışmayı sonlandırmaktan çok daha fazlasını yapar.
Yapılan araştırmalar5, uzlaşıcı olmanın; primatlarda, sıkıntı göstergelerini ve endişeyi –kalp atış hızını ve yerleri kazıma tepkisini– azaltmak gibi duygusal sonuçlarının olduğunu gösteriyor.
Primatlarda çatışma sonrası anksiyete seviyelerinin çatışmanın tarafları arasındaki eski ilişkinin kalitesiyle ilişkili olduğu bulgusuna ulaşılmıştı. Bu durum insanlar arasında oldukça bilindiktir. Eğer yakın bir arkadaşınızla tartışırsanız, bu durum sıradan bir arkadaşınızla tartışmanızdan çok daha stres verici bir hâldir.
Öte yandan, araştırmacılar, uzlaşmanın yeniden agresyon gelişimini azalttığı bulgusuna eriştiler6. Fakat, belki daha da önemlisi, uzlaşma; arkadaşlar arasındaki tolerans ve işbirliğini daha da güçlendiriyor.
İyileştirmeler Yapmak
Arkadaşlık; yunuslar, atlar, kuşlar ve primatlar gibi birçok türde üreme başarısını ve hayatta kalabilme şansını arttırır ve sağlığı geliştirir. Dolayısıyla, ilişkilerde agresyondan kaynaklı hasarların iyileştirilmesi evrimsel bir mekanizma olarak gelişmiştir demek oldukça mantıklıdır.
Uzlaşmanın birçok sosyal türde yaygın olamsı gerçekliği, barışma eğilimimize dair nasıl derin bağlar kurulduğunun da bir göstergesidir. Fakat görünüşe göre, bazı teknikler doğuştan gelmesinden ziyade esasında öğrenilmiştir.
Yıllar önce yapılan yenilikçi bir deneyde7, de Waal; geçimsizliğe dair uzlaşı davranışlarının, yavru hint makaklarında, uysal ve barışçı makaklarla kurulan “ev arkadaşlığının” birkaç ay sonrasında üç kat arttığı bulgusuna ulaşıldı.
Böylece, görünüşe göre, uzlaşıcı eğilimler; doğuştan gelmesinden ziyade gençken deneyimlenen sosyal bir yetenektir. Ve International Journal of Primatology‘de yayımlanan yeni bir çalışma 8 da bu görüşü destekliyor.
Elbetteki, yetişkin şempanzeler genellikle tımarlama ve diğer kontekslerde görülmeyen spesifik uzlaşmacı –örneğin, ağız ağıza öpüşmek gibi– davranışları kullanarak uzlaşırlar. Dolayısıyla, eğer ki uzlaşma; doğuştan gelen bir davranış olsaydı, yavru şempanzelerin yetişkin şempanzeleri taklit etmelerini beklerdik, ancak yapılan araştırmada böyle bir duruma rastlanmadı. Bunun yerine, bir arbedenin ardından, genç şempanzeler en iyi bildikleri yol olan oyun oynama ile uzlaşıyorlar. Ayrıca yetişkinlerindeki uzlaşmak için gösterilen ince davranışları göstermiyorlar.
Öte yandan, yetişkin şempanzelerin, arkadaş olmadıkları şempanzelere ziyade yakın arkadaşlarıyla uzlaşma davranışı göstermeleri çok daha olası. Ancak yavrular henüz böyle bir ayrım gözetmiyorlar, bu da öğrenecekleri daha çok şeyin olduğunu gösteriyor.
“Maymunluk Yapmak”
John Moores University’den Doğa Bilimleri ve Psikoloji bölümünden Nicola Koyama; öğrencilik döneminde yaptığı bir gözlemini şöyle anlatıyor:
“Öğrenciyken, Japon makaklarını 35°C sıcaklık, yüksek nem altında ve yeterince terli dizleriyle gözlemlemiştim. Çalılıklar arasından doğruca uykulu Kusha’nın kucağına atlayan genç bir maymun gördüm. Şaşkın Kusha oldukça korkmuştu ve sonradan yaklaşık dört metre uzaklıktaki güvenli bir mesafeye boyun eğerek ve üstünlüğü kabul ederek giden Ai’ye (genç maymun) saldırmıştı.
Yalnızca birkaç saniye sonra, Kusha, Ai’ye doğru yürümeye başladı ve onun hemen yanına oturarak yaklaşık yarım dakika boyunca Ai’yi tımar etti. Rahatlamış Ai, uzandı ve Kusha’nın onu tımar etmesine izin verdi. Sonrasında yer değiştirdiler; Kusha uzandı ve Ai onu tımar etmeye başladı. Bütün bir karşılaşma boyunca Ai ve Kusha birbilerine arkadaşlık işaretini gösteren bir ağızdan öpüşme davranışı sergilediler. ”
Söz konusu insanlar olduğunda ise, biz, kavga ettiğimiz her insanla öpüşme ya da onu tımar etme davranışı göstermiyor olsak da, tartışmalarda barış yapmanın her iki tür için de tercih edilen seçenek olduğu açık. Dolayısıyla, bir dahaki sefere, iş arkadaşınızla kavga ederseniz; çatışmayı ortadan kaldırmak için primat kuzenlerimiz gibi davranmayı deneyin. Küçük bir öpücük ve birazcık sırt sıvazlama ile umuyoruz ki çabucak tekrar arkadaş olacaksınız.
Alıntı:bilimfili
Kaynaklar ve İleri Okuma:
1 Watson, L. “Human friendship evolved to fight off threats from predators, study on monkeys finds.” http://www.dailymail.co.uk/news/article-2181931/Study-monkeys-supports-theory-human-friendship-evolved-fight-threats-predators.html
2 http://www.sscnet.ucla.edu/anthro/faculty/silk/PDF%20Files%20Pubs/F-word.pdf
3 Behavioral Ecology and Sociobiology, http://link.springer.com/article/10.1007/BF00302695
4 Science, http://science.sciencemag.org/content/289/5479/586
5 Aggressive Behavior, http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/(SICI)1098-2337(1997)23:5%3C315::AID-AB2%3E3.0.CO;2-H/abstract
6 Annals of the New York Academy of Sciences, http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1749-6632.1997.tb51929.x/abstract
7 Child Development, http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1467-8624.1993.tb02950.x/abstract;jsessionid=4CF8C7D960F0A1080170018010F97DBE.f01t02
8 International Journal of Primatology, http://link.springer.com/article/10.1007/s10764-016-9893-1
– Koyoma, N. “How monkeys make friends and influence each other.” TheConversation. https://theconversation.com/how-monkeys-make-friends-and-influence-each-other-65906