İki Protoplanetin Birbirine Çarparak Dev Bir Toz Bulutu Oluşturduğu Anlar
Önce bir ötegezegendi. Sonra bir toz bulutu oldu. Şimdi ise kozmik bir vahiy getiriyor.
2004 yılında gökbilimciler, gece gökyüzündeki en parlak yıldızlardan biri olan Fomalhaut’un yörüngesinde gezegen benzeri bir cisim tespit ettiler. Ancak daha sonraki gözlemlerle, bu cismin daha çok bir toz bulutuna benzediği görüldü; bu da kesinlikle daha az heyecan verici bir sonuçtu. Gökbilimciler şimdi aynı yıldızın çevresinde beklenmedik bir ikinci gözlem yaptılar: iki devasa gezegenimsi cismin çarpışması gibi görünen bir durum; bu da kesinlikle inanılmaz ve önemli bir bulgu.
Eski ötegezegen Fomalhaut’u keşfeden Paul Kalas , cismin 2004’teki keşfinden beri onu takip ediyor. Buna göre, Kaliforniya Üniversitesi, Berkeley’de astrofizikçi olan Kalas, yıldızın toz halkasının kenarında parıldayan yeni keşfedilen noktanın kesinlikle daha önce orada olmadığını herkesten daha iyi biliyordu. Daha ileri analizler, Kalas ve meslektaşlarının birbirine çarpan iki asteroit benzeri gezegenimsi cismi yakaladığını güçlü bir şekilde gösterdi. Bu da parlak bir toz bulutu oluşturdu; gökbilimcilerin daha önce gerçek zamanlı olarak hiç görmediği bir şey. Yeni bulgular bugün Science dergisinde yayınlandı .
Kalas, Gizmodo ile yaptığı görüntülü görüşmede, “Bunu görmek için dünyanın en şanslı astronomu olmam gerekirdi,” dedi, “çünkü bu çarpışmalar 100.000 yılda bir kez oluyor.”
Fomalhaut ve en şanslı gökbilimci
Kalas ve Fomalhaut’un geçmişi çok eskiye dayanıyor. Gökbilimci, yıldızı ilk olarak 1993 yılında öğrenciyken inceledi ve devam eden gözlemlerinden Fomalhaut b adlı ötegezegen adayını tespit etti. Buna ek olarak, ana yıldızdan yaklaşık 133 astronomik birim (AU) uzaklıkta büyük bir tozlu enkaz kuşağı keşfetti (1 AU, Dünya’dan Güneş’e olan ortalama mesafedir, bu nedenle bu kuşak ana yıldızından oldukça uzaktır).
2002 yılında, çalışmanın ortak yazarı Mark Wyatt, toz kuşağındaki büyük cisimlerin ara sıra çarpışıp ışık saçacağını, ancak bunun çok nadir olacağını öne süren matematiksel modeller geliştirdi. Ve bu gerçekleştiğinde, “gözlemleyebileceğimiz küçük ışık noktaları oluşturacaklar,” diye belirtti İngiltere’deki Cambridge Üniversitesi’nde astrofizikçi olan Wyatt, Gizmodo ile yaptığı telefon görüşmesinde.
İki yıl sonra Kalas, Fomalhaut b’yi tespit etti. O sırada cisim, bir ötegezegen gibi hareket ediyordu ve bu da Kalas ve diğer gökbilimcilerin bunun bir gezegen olduğu sonucuna varmasına yol açtı. Ancak gerçekten bir gezegen olup olmadığı veya var olup olmadığı konusunda bazı tartışmalar vardı.
Kalas, “Bazıları ona ‘zombi gezegen’ diyordu,” diye hatırladı. Ardından 2013 civarında, gökbilimciler Fomalhaut b’nin yörüngesinin bir yıldızdan uzaklaştığını, katı bir gezegenden ziyade toz bulutunu oluşturan minik parçacıklar gibi olduğunu fark ettiler.
Sonunda “gezegen” gözden kayboldu ve bilim camiası bunun genişleyen bir toz bulutu olması gerektiği sonucuna vardı. Buna göre, NASA’nın resmi ötegezegen arşivi 2020 yılında Fomalhaut b’yi listeden çıkardı .
Fomalhaut b, 2.0?
Ancak hikaye henüz bitmemişti. Fomalhaut b’nin (daha sonra “yıldız çevresi kaynağı 1” veya cs1 olarak yeniden adlandırılan) ortadan kaybolmasından üç yıl sonra Kalas, “başka bir Fomalhaut b” bulduğunu söyledi. “Ve bunun [Fomalhaut b’nin] gizemini çözdüğünü söylememizin nedeni, bir gezegenin birdenbire ortaya çıkamamasıdır. Ama bir toz bulutu ortaya çıkabilir .”
İşte bunun anlamı: Fomalhaut’un etrafındaki yoğun madde girdabı, çarpışacak ve dev bir toz bulutu oluşturacak kadar büyük asteroit benzeri cisimler halinde bir araya geliyor. Bu bulut, tıpkı bir gezegen gibi ışığı yansıtıyor, bu yüzden “bir süreliğine gezegen gibi davranıyor,” diye açıkladı Kalas. Sonunda, bulut daha az yoğun hale geliyor ve ana yıldızdan gelen radyasyon onu yörüngeden dışarı iterek sinyalin kaybolmasına neden oluyor.
Benzer şekilde, 2023 kaynağı olan CS2, yakın zamanda nadir görülen ancak oldukça büyük bir asteroit çarpışmasının sonucu ortaya çıktı. Çarpışma, Wyatt’ın 2002’de tahmin ettiği gibi, teleskoplarımızla gözlemlenebilen parlak bir toz bulutuna dönüştü. Ancak kendisinin de kabul ettiği gibi, bu yeni gözlem bir sürpriz oldu.
“Modelin doğru olduğunu biliyordum, ancak modelin doğru olması, bunu gerçekten tespit edebileceğiniz anlamına gelmiyor,” diye itiraf etti Wyatt.
Kozmik laboratuvar
Kalas, asteroit çarpışmalarının tanıdık gelmesinin, bilimsel olarak insanlığın bu olayı doğrudan gözlemleyemediği gerçeğini ele verdiğini söyledi. ” Çarpışmaların animasyonlarını görüyorsunuz ; örneğin, asteroitin Dünya’ya çarpıp dinozorları yok etmesi gibi,” dedi. “Asteroit çarpışmaları varsayımsal olarak veya hayal ürünü olarak ortaya atılıyor. Bunlar, astronomide gerçek zamanlı olarak çarpışmanın gerçekleştiğini gördüğümüz ilk gözlemler.”
Araştırmacılar, bunun astronomi için büyük sonuçlar doğuracağını söyledi. Örneğin, asteroit çarpışmalarını izlemek ve gözlemlemek zor olduğu için NASA, uzayda çarpışmalar olduğunda ne olduğunu anlamak için iki pahalı uzay aracını gönderip birbirine çarptırmak zorunda kaldı, diye açıkladı Wyatt.
Fomalhaut, araştırmacıların milyarlarca dolarlık görevlere gerek kalmadan gök cisimlerinin çarpışmalarını incelemelerine olanak tanıyan doğal bir laboratuvardır, dedi. Dahası, bu çarpışmalar gökbilimcilerin bu cisimlerin bileşimi hakkında ipuçları elde etmelerini sağlıyor; bu cisimlerin daha büyük olanlarına gezegenimsi cisimler, yani gezegenlerin öncüleri deniyor.
Kalas, Wyatt ve meslektaşlarına Hubble ve James Webb Uzay Teleskobu ile daha fazla zaman tahsis edildi ve bu zamanı yıldız çevresi kaynak 2’yi incelemeye ayırmayı planlıyorlar.
“Daha mı parlaklaşıyor yoksa daha mı sönükleşiyor? Asteroitlere veya kuyruklu yıldızlara benzeyen renkleri var mı? Büyüyor mu? Şeklinin değiştiğini tespit edebiliyor muyuz?” diye düşündü Kalas. “Mümkün olduğunca çok gözlem yapmanın önemini öğrendik!”
Derleyen: Feyza ÇETİNKOL
Kaynak: İki Protoplanetin Birbirine Çarparak Dev Bir Toz Bulutu Oluşturduğu Anlar
Ultraviyole Işık Yıldızlararası Bir Sırrı mı Açığa Çıkardı? 3I/ATLAS Neyi Gizliyor?