Telomerler, Kromozomların Uçlarında Bulunan Farklılaşmış Yapılardır.

Telomerler, Kromozomların Uçlarında Bulunan Farklılaşmış Yapılardır.

Aynı kısa DNA diziliminin defalarca yinelenmesinden oluşurlar.

* Telomerler, herbir kromozomun uçlarında bulunan DNA dizilimleridir.

* Bazların aynı dizisinin tekrar tekrar yinelenmesinden oluşmuşlardır.

* İnsanlarda telomer dizisi şu şekildedir: TTAGGG.

* Bu dizilim genellikle 3000 kez kadar tekrarlanır ve uzunluk olarak 15000 baz çiftine ulaşabilir.

Telomerler Ne Yapar?

Üç temel amaca hizmet ederler: 1. Hücrenin kontrol merkezi olan çekirdekte, her bir kromozomun düzenlenmesine yardım eder. 2. Ayakkabı bağcıklarının uçlarındaki plastik koruyucular gibi kapaklar oluşturarak, kromozomların uçlarını korur. Eğer telomerler olmasaydı, kromozomlar birbirlerine yapışa bilirlerdi. 3. Hücre bölünmesi sırasında kromozomların düzgünce kopyalanmasını sağlarlar: Bir hücre DNA eşlenmesini başlattığı her seferde, kromozomlar yaklaşık 25-200 arasında baz kadar kısalır. Ancak uçları telomerler tarafından korunduğu için kromozomun kaybedilen kısmı sadece telomer olur ve DNA zarar görmez. Telomerler olmadan, her hücre bölünmesinde (genelde 50-70 arasında kez) önemli DNA kaybedilirdi. Bu da en nihayetinde tüm genlerin kaybı anlamına gelirdi.

Yaşlandıkça Telomerlerimize Ne Olur? 

* Her hücre bölünmesinde, her kromozomun uçlarındaki telomerlerden 25-200 arası baz yitirilir.

* Hücre bölünmesi sırasında telomer kısalmasına katkıda bulunan iki temel etken şunlardır: DNA eşlenmesi sırasındaki “uç eşleme sorunu”: Her hücre bölünmesinde yaklaşık 20 bazın kaybedilmesine yol açar. Oksidatif gerilim (stres): Her hücre bölünmesinde yaklaşık 50-100 arasında bazın kaybedilmesine yol açar. Vücuttaki oksidatif stres miktarının beslenme, sigara ve stres gibi yaşam tarzına bağlı etkenlere bağlı olduğu düşünülüyor.

* Telomerler çok kısaldığında, kromozom artık eşlenemeyeceği bir “kritik uzunluk”a erişir. * Bu “kritik uzunluk” hücrenin apoptosis (programlanmış hücre ölümü) adlı süreçle ölmesini tetikler.

Telomer Uzunluğu Nasıl Korunur?

* Telomeraz, kromozomların ucuna TTAGGG dizilimini ekleyen bir enzimdir.

* Beden hücrelerimizde (somatik hücrelerde) telomeraz çok seyrek bulunur. Bu hücreler düzenli olarak telomeraz kullanmadıklarından, yaşlandıkça normal işlevlerde düşüş görülür.

* Yaşlanan hücrelerin sonucu, yaşlanan bir vücuttur. * Telomeraz, germ hattı hücrelerde (yumurta ile spermde) ve kök hücrelerde yüksek düzeyde bulunur. Bu hücrelerde telomer uzunluğu, DNA eşlenmesinden sonra korunur ve hücreler yaşlanma belirtisi göstermez.

* Telomeraz ayrıca kanser hücrelerinde de yüksek düzeyde olur. Bu da kanser hücrelerinin ölümsüzleşmesine ve kendilerini kopyalamayı sürdürmelerine olanak tanır. Eğer telomeraz etkinliği kanser hücrelerinde engellenirse, telomer uzunlukları “kritik uzunluğa” ulaşana dek kısalacaktır. Bu da onların kontrolsüzce çoğalarak, tümör oluşturmasını engelleyebilir.

* Telomeraz etkinliği,hücrelerin hiç yaşlanmadan sürekli çoğalmalarını sağlar.

Tıpta Telomeraz Kullanımı

* Telomer ve telomeraz enziminin rolü üzerine yapılan araştırmalar, yaşlanmanın etkileri ve kanser ile mücadelede değerli bilgileri gün ışığına çıkarabilir.

* Telomerlerin tıbbi olarak ne anlama geldiği henüz açıklığa kavuşmuş değil.

* Laboratuvardaki kültür ortamında tutulan insan hücrelerinin, telomeraz etkinliği durdurulduğunda bölünmeyi kestikleri gözlemlendi; çünkü hücre bölünmesinden sonra telomer uzunluğu korunamıyordu.

* O durumda, hücreler senesans (aşırı olgunlaşma) denilen bir inaktiflik durumuna geçiyorlardı. Ancak telomeraz yeniden etkinleştirildiğinde, hücreler bölünmeyi sürdürebiliyordu.

* Eğer telomeraz insan hücrelerinin sonsuza dek yaşamasına yardım edecek şekilde kullanılabilirse, nakil için toplu hücre üretimi yapılabilir. Bu hücreler, ileri derece yanıktan şeker hastalığına kadar, çok sayıda rahatsızlığın tedavisine yardım edebilir.

Telomerler ve Yaşlanma

* Telomeraz enzimi olmayan farelerde erken yaşlanma belirtileri saptandı.

* Bununla birlikte, telomer kısalmasının insanlarda yaşlanmaya neden mi olduğu, yoksa saç beyazlaması gibi bir yaşlanma belirtisi mi olduğu net değil.

* Telomer uzunluğunun, yaşam süresinin iyi bir ön işareti olduğuna ilişkin çeşitli ipuçları var.

* Yeni doğan bebekler, çoğunlukla 8000-13000 baz çifti arasında değişen uzunluklarda telomerlere sahip oluyor. Bu sayı her yıl 20-40 baz çifti arasında azalıyor. Dolayısıyla, bir insan 40 yaşına geldiğinde, telomerlerinin 1600 baz çiftine yakınını yitirmiş oluyor.

* Ancak resmin bütününe bakarsak, telomerlerimizdeki toplam kısalma, çok yaşlı insanlarda bile önemsiz.

* Üreme hücreleri ve kök hücreler gibi hızlı bölünen hücreler, bedenimizde etkin telomeraz içeren az sayıdaki hücre tiplerine dahil.

* Bunun anlamı, bu hücrelerde telomer uzunluğunun korunduğu, hatta zamanla artabileceği demek oluyor.

* Fakat telomer uzunluğuna etkiyen başka faktörler de mevcut; sigara içmek ve obezite gibi.

Telomerler ve Kanser

* Telomerler ve telomeraz, yeni kanser tedavilerinin tasarlanması konusundaki potansiyel hedeflerden ikisi.

* Kanser hücreleri etkin telomeraz içeriyor ve böylece ölümsüz şekilde kontrolsüzce bölünüp duruyorlar.

* Kanser, hızlı ve kontrolsüz hücre bölünmesi ile karakterize edilen bir hastalık.

* Telomeraz etkinliği olmasa, bu hücreler inaktif hale geçip bölünmeyi bırakabilir ve sonunda ölür.

* Telomeraz etkinliğini engelleyen veya telomeraz üreten hücreleri öldüren ilaçlar, kanser hücrelerini durdurup öldürebilir.

* Ancak telomeraz etkinliğini engellemek, bu etkinliğin önemli olduğu hücreleri etkileyebilir; bağışıklık hücreleri ve üreme hücreleri gibi.

* Bu da yaraların iyileşmesini ve enfeksiyonlarla mücadeleyi baltalayabilir ve kısırlığa yol açabilir.

* Bedensel hücrelerde ise telomeraz etkinliği çok düşüktür ve anti-telomeraz tedaviden pek etkilenmezler.

* Bilimciler, bu yöntemin şu anki kanser tedavilerinden daha az sıkıntı yaratan yan etkileri olmasını umuyor.
Kaynak:bilimfili.com

Bir yanıt yazın

Bu site, istenmeyenleri azaltmak için Akismet kullanıyor. Yorum verilerinizin nasıl işlendiği hakkında daha fazla bilgi edinin.

Çok Okunan Yazılar