Dünya manyetik bir alanla örtülüdür. Pusulaları kuzeyin üzerine getiren şey de bu manyetik alandır. Bu manyetik alan atmosferi, protonlar gibi yüklü parçacıklara karşı, uzaydan gelen bombardımanlara karşı korur. Manyetik bir alan olmasaydı atmosferimiz zararlı radyasyonla yavaş yavaş soyulacak ve bugünkü hayat mevcut olmayacaktı.
Manyetik alanın Dünya üzerinde zamana bağlı olmayan, değişmez bir görünümü olduğunu düşünebilirsiniz. Aslında dünyanın manyetik alanı değişmektedir. Her seferinde – birkaç yüz bin yıl kadar zamanda – kuzey yönü güneye , güney yönü de kuzeye gelecek şekilde manyetik alan ters dönmüştür.
Jeofizikçiler dünyadaki manyetik alanın gücünün son 160 yıldır endişe verici bir oranda düştüğünü bildirmektedir. Bu düşüş, Zimbabwe’den Güney Atlantik Anomali olarak bilinen Şili’ye uzanan, Güney Yarımküre’nin geniş bir alanında yoğunlaşmıştır. Manyetik alan şiddetinin zayıflığı bölgenin yörüngedesindeki uydular için bir tehlike oluşturuyor. Bu alan onları uydu elektronikleriyle etkileşime giren radyasyondan koruyordu.
Alandaki zayıflama, potansiyel olarak manyetik kutupların küresel olarak tersine çevrilmesi dahil olmak üzere daha dramatik olaylara yol açmaya devam ediyor. Bu kadar büyük bir değişiklik, navigasyon sistemlerimizi ve elektriği etkileyebilir. Kuzey ışıkları manzarası farklı enlemlerde görülebilir. Daha fazla radyasyon, küresel bir geri dönüşüm sırasında çok düşük alan kuvvetleri altında Dünya’nın yüzeyine ulaşacağından, kanser oranlarını da etkileyebilir.
Bu etkilerin kapsamının ne olacağını tam olarak anlayamamak, araştırmaya aciliyet katmıştır. Bunu bulabilmek için, 700 yıllık Afrika arkeolojik kayıtları da dahil olmak üzere birçok veri kaynaklarına dahi bakılıyor.
Jeomanyetik Alanın Oluşumu
Dünyanın manyetik alanı, gezegenin sıvı dış çekirdeğinde demirin konveksiyonla buluşmasıyla oluşmuştur. Yakın zamanların manyetik alanını belgeleyen gözlemevi ve uydu verilerinden yola çıkarak Dünya’nın dönen sıvı demir çekirdeğinin hemen üstünde bir pusula olsaydı, alanın nasıl olacağını modelleyebilirdik.
Bu analizler şaşırtıcı bir özellik ortaya koymuşur: Güney Afrika’nın altındaki ters kutuptuk, sıvı demir dış cebinin Dünya’nın iç kısmının biraz sert kısmıyla buluştuğu çekirdek mantonun sınırında bulunuyor. Bu alandaki alanın kutupsallığı ortalama küresel manyetik alanın karşısındadır.Güney Afrika’nın derinlerinde bir pusula kullanabildiysek, bu olağandışı yamacın güneyini işaret ettiğini görürdük.
Bu parça, Güney Atlantik Anomalisini yaratan başlıca erkendir. Sayısal simülasyonlarda, Güney Afrika’nınkine benzeyen olağandışı yamalar jeomanyetik değişimlerin hemen öncesinde ortaya çıkmaktadır.
Kutuplar gezegenin tarihi boyunca sık sık tersine döndü, ancak son dönüşüm yaklaşık 780.000 yıl önce, uzak geçmişte yaşandı. Son manyetik alanın hızlı bozulması ve çürüme örneği doğal olarak son 160 yıldan önce olanları sorgulatıyor.
Arkeomanyetizma bizi zamanla daha geriye götürür
Arkeomanyetik araştırmalarda, jeofizikçiler geçmişteki manyetik alan hakkında bilgi edinmek için arkeologlarla birlikte çalışıyorlar. Örneğin, çömlek yapmak için kullanılan kil, manyetit gibi az miktarda manyetik mineral içerir. Kil, bir çömlek yapmak için ısıtıldığında manyetik mineralleri, tuttuğu manyetizmaları kaybeder. Soğutma üzerine, manyetik mineraller o anda manyetik alanın yönünü ve yoğunluğunu kaydederler. Biri çömleğin yaşını veya geldiği arkeolojik alanı (örneğin radyokarbon tayinlerini kullanarak) tespit edebiliyorsak bir arkeomanyetik geçmiş bulabiliriz.
Bu tür verileri kullanarak, Kuzey Yarıküre için kısmi bir arkeomanyetizma öyküsü bulunabilir. Buna karşılık, Güney Yarımküre’nin arkeomanyetik kaydı yetersizdir. Özellikle güney Afrika’dan ve günümüz Güney Atlantik Anomali’sini yaratan ters çekirdek yamanın tarihine en fazla bakış açısı sağlayacak olan bölge Güney Amerika’dan neredeyse hiç bir veri elde edilememiştir.
Fakat güney Afrikalılar, Bantu dili konuşan metalürji uzmanları ve 2.000 ila 1.500 yıl önce bölgeye göç etmeye başlayan çiftçilerin ataları, bazı ipuçlarını istemeden de olsa geride bıraktı. Bu Demir Çağı halkı, kilden yapılmış kulübelerde yaşıyor ve tahıllarını sertleştirilmiş kil depolarında depoluyordu. Güney Afrika’nın Demir Çağı, ilk tarımcıları olarak, yağışa aşırı derecede güveniyorlardı .
Topluluklar sıklıkla kuraklık dönemlerine, yanan çamur tahıl ambarlarını içeren temizlik törenlerine tepki gösterdi. Bu insanlar için bu biraz trajik olaylar dizisi, nihai olarak yüzlerce yıl sonra arkeomanyetizma için bir nimet oldu. Bir çömleğin yakılması ve soğutulması durumunda olduğu gibi bu yapılardaki kil, soğurken Dünya’nın manyetik alanını kaydeder. Bu eski kulübelerin ve tahıl kutularının zemini bazı durumlarda bozulmadan kaldığı için bunları, küresel manyetik alanın hem yönünün hem de gücünün bir kaydını elde etmek için örneklerken kullanabiliriz. Her kat, küçük bir manyetik gözlemevi olup pusulası yakıldıktan hemen sonra donmuş durumda bulunmuştur.
Meslektaşlarımızla örneklemelerimizi bugün Zimbabwe’nin kuzeyine, Botsvana’nın batısına ve Güney Afrika’nın güneyine sınırlayan Limpopo Nehri Vadisi’ni kaplayan Demir Çağı köy sitelerinde yoğunlaştırdık.
Değişen manyetik alan
Limpopo Nehri Vadisi bölgelerinden alınan numuneler, Güney Afrika’da M.S. 1000 ile 1600 yılları arasında ilk arkeolojik manyetik geçmişi ortaya çıkarmıştır. Bulunduğumuz noktada o bölgedeki alan, MS 1300 yıllarında yakın geçmişte bir dönem ortaya koymaktadır.
700 yıl önce ve bugün biri olmak üzere iki hızlı aralıklı çürüme aralığı meydana gelmiş ve tekrarlayan bir olgu ortaya çıkmıştır. Günümüzde Güney Afrika’nın altındaki ters kutuptuk, kayıtlarımızın gösterdiği zamandan daha eski zamanda, düzenli olarak gerçekleşmiş olabilir. Peki neden bu konumda tekrar oluşmaktadır?
Son on yılda, araştırmacılar depremlerin sismik dalgalarının analizinden birikmiş görüntüler elde ettiler. Sismik kayma dalgaları Dünya’nın katmanlarında hareket ettikçe hareket ettikleri hız katmanının yoğunluğunun bir göstergesi oldular. Şimdi biliyoruz ki yavaş bir sismik kayma dalgaları genişliği Güney Afrika’nın altındaki çekirdek manto sınırını karakterize etmektedir.
Güney Afrika’nın altındaki bu bölge, ‘Afrika Büyük Düşük Kesme Hız Bölgesi’ unvanına sahiptir. Binlerce kilometre boyunca sınırları keskindir. İlginçtir ki ters çekirdek yükselme parçası, doğu kenarı ile neredeyse çakışmaktadır.
Günümüzde ters çevrilmiş iç kısım ve Afrika Büyük Düşük Kesme Hızı’nın kenarının fiziksel olarak çok yakın olması bizi oldukça düşündürdü. İki fenomeni birbirine bağlayan bir model bulduk. Afrika mantosu altındaki çekirdeğin akışını değiştirerek bunun da manyetik alanının sismik bölgesindeki kenarında nasıl davranacağını, değiştirdiğini ve yükselen ters parçalara neden olduğunu görüyoruz.
Bu ters çekirdek yamaların hızla büyüdüğünü ve daha sonra yavaşladığını düşünüyoruz. Bazen bir yama, Güney Yarımküre’nin manyetik alanına egemen olacak kadar büyür ve kutuplar tersine çevrilir.
Geri dönüşümün geleneksel davranışı, çekirdeğin herhangi bir yerinde başlayabilmeleridir. Kavramsal modelimiz, ters çevrimleri destekleyen çekirdek-manto sınırında özel yerler olabileceğini düşündürmektedir. Şu anki alanın önümüzdeki birkaç bin yılda tersine dönüp dönmeyeceğini ya da önümüzdeki birkaç yüzyılda zayıflamaya devam edip etmeyeceğini bilemiyoruz.
Fakat Güney Afrikalıların ataları tarafından sağlanan ipuçları kuşkusuz, tersine çevirme için önerilen mekanizmamızı daha da geliştirmemize yardımcı olacaktır. Eğer bu hipotezler doğruysa kutup değişimleri “Afrika Dışı” olabilir.
John Tarduno, Jeofizik Profesörü, Rochester Üniversitesi ve Vincent Hare, Doktora sonrası Doçent Toprak ve Çevre Bilimleri, Rochester Üniversitesi
Bu yazı ilk olarak The Conversation’da yayınlandı.
Çeviri: Tuğba Aydın
One thought on “Dünyanın Manyetik Alanındaki Bir Anomali, Yaklaşan Bir Kutup Değişikliğine İşaret Ediyor Olabilir Mi?”
Yeraltı sularının yolu değiştiği için(barajlar,madenler,tüneller vb.gibi)haliyle daha neler göreceğiz.Tanrı tepeleri yarattı barınmamız için biz katmanları kurcaladıkça kendi felaketimizi hazırlıyoruz.